Kafein, başta kahve, çay, kakao çekirdeği olmak üzere 60’tan fazla bitkinin meyvesinde, tohumunda ya da yaprağında doğal halde bulunan bir alkaloiddir. Vücuda kafein alındığında, kısa sürede vücudun enerji seviyesi yükselmekte, vücudu uyanık ve dinç tutmakta, keyif ve rahatlık hisleri vermektedir. Bunun yanı sıra kafein kan basıncını yükseltmekte, nabzı hızlandırmakta, nefes almayı kolaylaştırmakta ve kas hareketlerini yavaşlatmaktadır. Kafein devamlı ve düzenli olarak alınacak olursa uzun dönemde bağımlılık yapan bir maddedir. Ayrıca yüksek miktarda alınan kafein, vücutta huzursuzluk, hızlı kalp atışı ve tedirginlik gibi olumsuzluklara neden olmaktadır. Günlük kafein alımı vücut ağırlığı başına 190 mg’ı geçtiği takdirde öldürücü etkiye sahiptir.
Gıda ürünlerinde kafein miktarı bu ürünlerin hazırlanmasına, üretim yöntemine ve elbette tüketim miktarına bağlı olarak değişmektedir. Kafein, kola benzeri birçok alkolsüz içeceğin de temel bileşenlerinden biridir. Alkolsüz içeceklerde bulunan kafein, ya kullanılan hammaddeden ya da bileşimine katılan katkı maddelerinden kaynaklanır. İçeceklerde bulunması gereken kafein miktarları yasal düzenlemeler ile sınırlandırılmıştır.
Özellikle kolalı içecekler için kafein ihtiyacı gittikçe artmaktadır. Bugün genelde sentetik yöntemlerle kafein elde edilmektedir. Tarıma dayalı ülkelerde ise çay ve çay atıklarından kafein üretimi daha ekonomik olduğu için giderek önem kazanmaktadır.
Yetkili laboratuvarlarda, kimyasal analizler kapsamında, HPLC yöntemi ile kafein tayini yapılmaktadır. Yüksek Performanslı Sıvı Kromatografisi (HPLC) cihazı kullanılan bu yöntem, sıcaklıkta kolayca bozunabilen bileşiklerin ayrılmasında hassas sonuçlar vermektedir. Kafein tayininde dikkate alınan birkaç standart şunlardır:
TS 8129 Kahve - Kafein tayini - Referans metot
TS ISO 20481 Kahve ve kahve ürünleri - Yüksek performanslı sıvı kromatografi yöntemi kullanılarak kafein muhtevası tayini (HPLC) - Referans yöntem
TS 4600 ISO 3720 Siyah çay - Tarif ve temel özellikler